ابلاغ آیین‌نامۀ تعیین هزینۀ پردازش مقاله در نشریات علمی دسترسی باز

متن آیین نامه به شرح زیر است:

‌‌‌‌‌

مقدمه

نشریات علمی از نظر در دسترس بودن مقالات برای بهره‏برداران، در کل جهان، به دو شیوۀ دسترسی باز و اشتراکی عرضه می‏شوند. نشریات گروه اول که مقالات آنها در اختیار همگان قرار می‌گیرند معمولاً در قبال هزینه‏های انجام‌شده مانند پردازش، داوری و انتشار مبلغی را از نویسندگان دریافت می‏کنند. مقالات گروه دوم ضمن عقد قرارداد میان یک ناشر با نشریه یا صاحب امتیاز نشریه، در ازای فروش امتیازهای نشریه، قسمتی از درآمد سالیانه را از سوی ناشر به صاحب امتیاز نشریه پرداخت می‏کنند. همچنین، گروهی از نشریات اشتراکی به شکل ترکیبی‏اند یعنی در این‌گونه نشریات چنانچه نویسنده تمایل داشته باشد که مقاله‏اش به شکل دسترسی باز منتشر شود، می‏بایستی هزینۀ مربوط را پرداخت کند. بدیهی است از آنجایی که تمامی نویسندگان در پی کسب استنادات بیشتر برای اثر خویش هستند، دسترسی باز امکان رؤیت‏پذیری آثار نویسنده را بیشتر می‏کند. شایان ذکر است که پاره‏ای دیگر از نشریات دسترسی باز از نویسنده درخواست دریافت وجه نمی‏کنند. همچنین، گاهی اوقات، نشریات به برخی از نویسندگان کشورهای در حال توسعه و کم‌بضاعت تخفیف می‌دهند یا آنها را معاف از پرداخت می‏کنند.

در کشور ما نیز نشریات علمی تابع مقررات داخلی و همچنین ضوابط و استانداردهای بین‏المللی‌اند و از نظر نوع دسترسی هم به شکل دسترسی باز و هم به شکل اشتراکی هستند. بدیهی است که تولید یک نشریۀ علمی از سوی انجمن‏های علمی، مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی یا غیردولتی برای انجام امور اجرایی، داوری و انتشار هزینه‏های گوناگونی دارد. لیکن نشریات علمی نباید در صدد اخذ مبالغ نامتعارف از نویسندگان برآیند و آن را مرجع کسب‌وکار خود قرار دهند. چنین کاری مورد قبول نهادهای علمی و قانونی داخل و خارج از کشور نیست. بر این اساس، برای نشریات علمی مشمول آیین‏نامۀ نشریات علمی مصوب ۲/۲/۱۳۹۸ به شمارۀ ابلاغی ۲۵۶۸۵/۱۱ مورخ ۰۹/‏۰۲/‏۱۳۹۸‬ دریافت هرگونه هزینه از نویسندگان مقاله باید به گونه‌ای متعارف و در چارچوب ضوابط تعیین‌شده از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باشد.

به تبعیت از قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب ۱۸/۵/۱۳۸۳، این آیین‏نامه به منظور تعیین ضوابط و ساماندهی دریافت هزینۀ پردازش مقاله از نویسندگان مقالات در نشریات دسترسی باز تدوین شده است.

مادۀ ۱. تعاریف

۱ -۱. مؤسسه: منظور از موسسه مطابق با مادۀ ۵ آیین‏نامۀ نشریات علمی مصوب ۲/۲/۱۳۹۸ به شمارۀ ابلاغ ۲۵۶۸۵/۱۱ مورخ ۰۹/‏۰۲/‏۱۳۹۸‬ می‏باشد.

۱-۲. هزینۀ پردازش مقاله مبلغی است که از سوی نشریات دسترسی باز جهت هزینه‌های مربوط به داوری، ویراستاری، صفحه‌آرایی و انتشار مقاله از نویسندگان دریافت می‏شود تا مقالۀ ارائه‌شده از سوی نویسنده به شکل دسترسی باز در اختیار همگان قرار گیرد. این هزینه ممکن است از سوی نویسنده، مؤسسه یا سازمان محل اشتغال نویسنده یا تأمین‌کنندۀ پژوهانه (گرنت پژوهشی) پرداخت شود. پرداخت هزینۀ پردازش مقاله به منزلۀ حفظ حق چاپ برای نویسنده مقاله نیست.

۱-۳. حق چاپ موا افقت‏نامه‏ای است که نویسنده (ها) پس از صدور پذیرش نهایی مقاله از سوی نشریه امضا می‏کند (کنند) و بیانگر این است که مقاله به شکل دسترسی باز ارائه شده و استفاده، توزیع و نقل قول بدون محدودیت از مقاله به شرط ذکر نام نویسندگان و منبع اصلی نشریه مجاز است و نیاز به دریافت هیچ اجازه‏ای از سوی نویسندگان یا ناشران نیست.

مادۀ ۲. صدور مجوز یا موافقت‌نامه برای دریافت هزینۀ پردازش مقاله

۲-۱. دریافت هزینۀ پردازش از نویسندگان از سوی نشریات، در چارچوب این آیین‏نامه، منوط به کسب موافقت شورای مؤسسه / هیئت مدیرۀ انجمن علمی (صاحب امتیاز نشریه) است. نشریات برای اخذ موافقت با دریافت هزینۀ پردازش از نویسندگان مقالات باید درخواست خود را به شورای مؤسسه / هیئت مدیرۀ انجمن علمی (صاحب امتیاز نشریه) ارسال کنند.

۲-۲. شورای مؤسسه / هیئت مدیرۀ انجمن علمی بر اساس سیاست‌های داخلی خود و این آیین‏نامه درخصوص دریافت یا عدم دریافت هزینۀ پردازش مقاله از نویسندگان تصمیم می‌گیرد و پس از بررسی درخواست هریک از نشریات، مراتب موافقت یا عدم موافقت با دریافت هزینۀ پردازش مقاله را با تعیین مبلغ قابل دریافت به ازای هر مقاله براساس یکی از بندهای مادۀ ۳ این آیین‏نامه به نشریه اعلام می‏کند. شایان ذکر است دریافت هزینۀ پردازش مقاله اختیاری است و نشریه می‏تواند به شکل دسترسی باز انتشار یابد اما هزینۀ پردازش مقاله را دریافت نکند.

۲-۳. نشریه موظف است مجوز یا موافقت مربوط به بند ۲-۱ و نیز، چگونگی و میزان هزینۀ پردازش مقالات را بر اساس این آیین‏نامه در سامانه و راهنمای تدوین مقالات اعلام کند که یکی از مدارک مورد نیاز برای ورود به ارزیابی و رتبه‏بندی سالانه است.

۲-۴. در صورت موافق نبودن شورای مؤسسه / هیئت مدیرۀ انجمن با دسترسی باز یا دریافت هزینۀ پردازش (موضوع بند ۲-۱)، اخذ هرگونه هزینه از نویسندگان ممنوع است و نشریه باید در دستورالعمل و راهنمای تدوین مقالات و سامانۀ خود این موضوع را قید کند که پذیرش و انتشار مقاله در نشریه بدون دریافت هزینه از نویسنده است.

مادۀ ۳. میزان هزینۀ پردازش مقاله و شیوۀ پرداخت

الف) میزان هزینه

هزینۀ پردازش مقاله تا پایان سال ۱۴۰۰ به شرح زیر است و در سال‏های بعد، در صورت نیاز، معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تغییرات لازم را اعلام خواهد کرد.

۱. حداکثر هزینۀ پردازش قابل دریافت از نویسندگان به ازای هر مقالۀ کامل در نشریاتی که صاحب امتیاز آنها مؤسسه (بند ۱-۱) است ۴۰۰ هزار تومان برآورد می‌شود.

۲. حداکثر هزینۀ پردازش قابل‌دریافت از نویسندگان به ازای هر مقالۀ کامل در نشریاتی که صاحب امتیاز آنها انجمن‏های علمی هستند ۵۰۰ هزار تومان برآورد می‌شود.

۳. حداکثر هزینۀ پردازش قابل دریافت از نویسندگان به ازای هر مقالۀ کوتاه در نشریاتی که صاحب امتیاز آنها مؤسسه (بند ۱-۱) است ۲۰۰ هزار تومان تعیین شده است.

۴. حداکثر هزینۀ پردازش قابل دریافت از نویسندگان به ازای هر مقالۀ کوتاه در نشریاتی که صاحب امتیاز آنها انجمن‏های علمی است ۲۵۰ هزار تومان تعیین شده است.

۵. در نشریات نمایه‌شده در پایگاه‏های WOS یا Scopus حداکثر هزینۀ پردازش قابل دریافت از نویسندگان به ازای هر مقاله در هر یک از موارد فوق با ضریب ۲/۱ محاسبه می‏شود.

ب) شیوۀ پرداخت

در نشریات دسترسی باز شیوۀ پرداخت هزینۀ پردازش مقاله به دو شکل، سازمانی و شخصی، امکان‌پذیر است.

۱. هنگام شیوۀ پرداخت به شکل سازمانی، میزان پرداخت هزینه بر اساس توافق مؤسسه‏ یا سازمانی که نویسندۀ مسئول وابسته به آن است با صاحب امتیاز نشریه (مؤسسه / انجمن علمی) با رعایت مادۀ ۳ این آیین‏نامه تعیین و از سوی مؤسسه یا سازمان مذکور پرداخت می‎‏شود. در نتیجه، از نویسندۀ وابسته به آن مؤسسه یا سازمان وجهی دریافت نخواهد شد.

تبصره. سازوکار نحوۀ پرداخت هزینه به گونه‌ای توافقی بین صاحب امتیاز نشریه و مؤسسه‏ یا سازمانی که نویسنده وابسته به آن است، بر اساس تعداد مقالات دریافتی و با رعایت مفاد این آیین‏نامه، تعیین می‏شود.

۲. هنگام شیوۀ پرداخت به شکل شخصی، میزان پرداخت هزینۀ پردازش مقاله با رعایت موارد مادۀ ۳ از سوی صاحب امتیاز نشریه تعیین می‏شود و نویسندۀ مسئول مقاله آن را شخصاً یا از پژوهانه (گرنت پژوهشی) بر اساس این آیین‏نامه پرداخت می‏کند. در این شیوه نیز مؤسسه یا سازمانی که نویسندۀ مسئول وابسته به آن است می‏تواند هزینۀ پردازش مقاله را به نویسندۀ مسئول پرداخت کند.

۳. هنگام دریافت هزینۀ پردازش مقاله، ۵۰ درصد از هزینه پس از انجام داوری و صدور گواهی پذیرش نهایی و اخذ موافقت‏نامۀ حق چاپ از نویسنده، و ۵۰ درصد باقیمانده پس از آمادۀ‏سازی مقاله برای انتشار (قبل از انتشار رسمی مقاله) اخذ می‏شود. بنابراین، اخذ کامل یا بخشی از آن در زمان بررسی اولیه و قبل یا حین فرایند داوری و پیش از پذیرش نهایی ممنوع است.

مادۀ ۴. الزامات اجرایی

۴-۱. دریافت هزینۀ پردازش مقاله از نویسندگان بابت داوری، ویراستاری، صفحه‌آرایی و انتشار مقاله است. دریافت هرگونه وجه از نویسندگان به عناوین دیگر ممنوع است و در صورتی که نشریات علمی خارج از این آیین‏نامه وجهی را از نویسندگان مقاله دریافت کنند تخلف محسوب می شود و از فرایند ارزیابی و رتبه‌بندی سالانه و فهرست نشریات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری خارج می‏شوند.

۴-۲. دریافت هزینۀ پردازش از مقالاتی (دست‌نوشته‌هایی) که فرایند داوری را طی کرده اما مورد پذیرش نهایی برای انتشار قرار نگرفته‌اند ممنوع است.

۴-۳. نشریه باید دسترسی باز و میزان هزینۀ پردازش مقاله را در دستورالعمل و راهنمای تدوین مقاله و نیز، سامانۀ نشریه برای مخاطبان خود اعلام کند.

۴-۴. نشریه موظف است برای هر یک از مقالات پذیرش‌شده موافقت‏نامۀ حق چاپ را مطابق با بند ۱-۳ این آیین‏نامه از نویسنده (ها) به صورت کتبی اخذ کند.

۴-۵. در صورتی که نویسندۀ مسئول پس از صدور پذیرش نهایی از سوی نشریه از امضای موافقت‏نامۀ حق چاپ و پرداخت هزینۀ پردازش مقاله خودداری کند، نشریه مجاز است فرایند انتشار مقاله را متوقف کند و ضمن ابطال پذیرش مقاله مراتب را به نحوی مقتضی به نویسنده و مؤسسۀ مربوطه اعلام کند.

۴-۶. دریافت هزینۀ پردازش از سوی نشریاتی که دسترسی باز نیستند ممنوع است و باید در سامانۀ نشریه و نیز، دستورالعمل و راهنمای تدوین مقاله عدم دریافت هزینۀ پردازش اعلام شود. اما در صورت تقاضای نویسندۀ مسئول و موافقت نشریه و بر اساس سیاست‏های آن، در صورتی‏ که مقاله‏ای به شکل دسترسی باز منتشر شود مجازند هزینۀ پردازش مقالۀ مذکور را مطابق با این آیین‏نامه دریافت کنند.

۴-۷. نشریه می‏تواند به شکل دسترسی باز انتشار یابد اما هزینۀ پردازش مقاله را دریافت نکند یا در موارد خاص، از دریافت هزینۀ پردازش مقاله چشم‌پوشی کند.

۴-۸. نشریاتی که در فرایند ارزیابی نشریات علمی حضور نیافته‌اند یا فاقد رتبه‌اند امکان دریافت هزینه را نخواهند داشت.

۴-۹. نشریه لازم است بخشی از هزینۀ دریافتی را به منظور رؤیت‌پذیری مقالات انتشاریافته در پایگاه‌های اطلاعات علمی بین‏المللی مصرف کند.

مادۀ ۵. نظارت

۵-۱. مسئولیت اجرای این آیین‏نامه بر عهدۀ رئیس مؤسسه / هیئت مدیرۀ انجمن علمی (صاحب امتیاز نشریه) است.

۵-۲. مسئولیت نظارت بر حسن اجرای این آیین‏نامه بر عهدۀ معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.

۵-۳. نشریات علمی که مفاد این آیین‏نامه را رعایت نکنند پس از بررسی در گروه نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و تذکر کتبی به نشریه، از فهرست نشریات علمی و نیز فرایند ارزیابی سالانه حذف می‏شوند. چنین نشریاتی نامعتبر محسوب می‏شوند و در ارزیابی‏ها هیچ امتیازی به مقالات منتشرشده در آنها تعلق نمی‏گیرد. بدیهی است دست‌کم ۳ سال از ورود مجدد به سامانۀ ارزیابی نشریات علمی منع خواهند شد.

این آیین‏نامه مشتمل بر پنج ماده و یک تبصره در تاریخ ۲۳/‏۰۱/‏۱۴۰۰‬ به تصویب وزیر علوم، تحقیقات و فناوری رسیده و از تاریخ ابلاغ لازم‌الاجراست.